De tweede wereldoorlog heeft diepe sporen achtergelaten in onze maatschappij. Zo diep, dat we er veertig jaar na dato niet over uitgepraat raken.
In boeken, in de krant voor de radio en op de televisie komt de bezettingstijd steeds terug. Meestal gaat het dan om de grote gebeurtenissen, de politieke beslissingen en de militaire operaties.
De gewone burger die het allemaal over zich heen zag komen raakte op de achtergrond. Veertig jaar na dato, nu de jongeren van toen grijze haren hebben, loont het de moeite om te horen hoe het was van hen die erbij waren: als ambtenaar en vertegenwoordiger van de zwijgende meerderheid, als slachtoffer van de anti- joodse maatregelen, als verzetsman, als opgejaagd kind en als vrijwilliger voor de Duitser. Wat zij deden, wat ze nalieten, wat ze durfden, waar ze bang voor waren, hun angst hun verdriet hun machteloosheid, wordt afgezet tegen de feiten.
Veertig jaar na dato, is gebaseerd op de gelijknamige vijfdelige documentaire die de AVRO-televisie uitzond. Vijf van de vele daarin voorkomende gewone mensen zijn veel uitgebreider geportretteerd dan in de opzet van de serie mogelijk was. Dat geldt ook voor de achtergronden, waarop dieper ingegaan kan worden.
Thema's daarbij zijn: de houding van de bevolking tegenover de racistische maatregelen van de Duitsers;
de steun van de ambtenaren en de politie; de collaboratie van NSB'ers; de rol van de media tijdens de bezetting; het gerucht; de propaganda (wat wist men van de massamoord op joden en zigeuners); de terreur tegen de joden en tegen de werklozen (en later tegen de werkenden); de maatschappelijke ontwrichting die z’n dieptepunt vond tijdens de hongerwinter toen het officiële rantsoen in West- Nederland nog niet de helft was van dat in de concentratiekampen (de solidariteit); de luchtaanvallen die niet alleen de Duitsers troffen; de bevrijding, die voor heel velen gepaard ging met diepe ellende. Een bevrijding die voor de bewoners van de steden in West-Nederland maar net op tijd kwam en die te danken was aan de Russische legers.