Textband: Herausgegeben in Zusammmenarbeit mit Walter Berschin, Jürgen Miethke, Gottfried Seebass, Vera Trost, Wilfried Werner
Bildband: Herausgegeben in Zusammmenarbeit mit Vera Trost, Markus Weis
Bildband und Textband: Vierte verbesserte Auflage 1986
Ter gelegenheid van het 600-jarige bestaan van de universiteit van Heidelberg (1386-1986)

De Bibliotheca Palatina vroeger in Heidelberg was een van de belangrijkste bibliotheken van de renaissance met een belangrijke collectie van middeleeuwse handschriften. De fondsen van de bibliotheek werden vanaf 1622 getransporteerd naar de Vaticaanse Bibliotheek in Rome. Een aantal Duitse werken werd in 1816 terug overgebracht naar de universiteitsbibliotheek van Heidelberg.

De geschiedenis van de Bibliotheca Palatina of de bibliotheek van de palts gaat terug tot 1386 toen de universiteit van Heidelberg gesticht werd door keurvorst Ruprecht I van het Paltsgraafschap aan de Rijn. De naam Bibliotheca Palatina verwijst naar dit paltsgraafschap, in het Latijn palatinatus rheni en niet naar de Palatijn in Rome waar zich in de oudheid ook een bibliotheek bevond: de Bibliotheca Apollinis Palatini. De faculteiten van de theologie en medicijnen hadden elk hun eigen bibliotheek en er was daarnaast ook een bibliotheek van de kunsten. Andere fondsen werden mettertijd opgenomen in de paltsbibliotheek zoals de zogenaamde kloosterbibliotheek, eigenlijk de verzameling van Lodewijk III die was ondergebracht in de Heilige Geestkerk in Heidelberg, die overgemaakt werd in zijn testament van 1436. Otto Hendrik van de Palts verzamelde alle bibliotheken in Heilige Geestkerk tijdens zijn hervorming van de universiteit die een evangelische landeshochschule werd in 1556.

In de tweede helft van de 16e eeuw, onder keurvorst Frederik III groeide Heidelberg uit tot een centrum van de Europese wetenschap en cultuur en de universiteit werd als calvinistische hogeschool een centrum van de calvinistische geleerdheid. Dankzij de grote collectie van voornamelijk protestantse theologische werken werd de bibliotheek geroemd als de moeder van alle bibliotheken tijdens haar bloeiperiode in de 15e en 16e eeuw. Het paltsgraafschap was ondertussen een speerpunt van het protestantisme geworden tot ongenoegen van de katholieke kerk, wat zou leiden tot de Dertigjarige Oorlog.

In 1618 rebelleerde het protestantse Bohemen tegen keizer Ferdinand II. In dat jaar vond de Tweede Praagse Defenestratie plaats, waarbij de afgezanten van de keizer uit het venster werden geworpen. Op 26 augustus 1619 kozen de Staten van Bohemen Frederik V tot hun koning. Maar op 8 november 1620 kon de Beierse generaal Tilly de Boheemse hussieten, onder leiding van Frederik V, verpletterend verslaan in de Slag op de Witte Berg. Frederik V, een kleinzoon van Willem van Oranje en dus een neef van prins Maurits en prins Frederik Hendrik vluchtte naar Nederland en is sedertdien bekend als de Winterkoning omdat hij slechts één winter had geregeerd.

Paus Gregorius XV had reeds van bij het begin van de vijandelijkheden duidelijk gemaakt dat, in geval van een overwinning van de katholieken de Bibliotheca Palatina moest overgebracht worden naar Rome. In 1621 bezette Maximiliaan I een deel van de Palts en in augustus 1622 werd Heidelberg ingenomen door de troepen van de Katholieke Liga onder leiding van generaal Tilly. Maximiliaan werd beloond met de benoeming als keurvorst. Maximiliaan, een verwant met Frederik V, beiden waren van het huis Wittelsbach, wou de bibliotheek aanvankelijk meenemen naar München maar kon zich niet verzetten tegen de wens van de paus en schonk de bibliotheek aan Gregorius XV.

Leo Allatius de Griekse Geleerde en theoloog werd door de paus naar Heidelberg gestuurd om de zaak te regelen. De 3.700 manuscripten en 13.000 gedrukte werken[2] werden in 196 kisten geladen en onder supervisie van Allatius met een karavaan van meer dan 200 muilezels, over de Alpen naar Rome gebracht. Door de slechte weersomstandigheden duurde het tot 25 mei voor de karavaan het Comomeer bereikte. En ook dan nam het nog een hele tijd om uiteindelijk Rome te bereiken. Op 9 augustus 1623 werden 184 kisten in ontvangst genomen door de Vaticaanse bibliotheek, de twaalf andere had Allatius voor zich gehouden. De manuscripten en drukwerken werden ondergebracht in de bestaande categorieën van de Vaticaanse bibliotheek, maar ze werden apart gestapeld en genummerd.

Op het Congres van Wenen werd besloten de Duitstalige werken aan de universiteit van Heidelberg terug te geven wat in 1816 resulteerde in de thuiskomst van 847 Duitse manuscripten.

Misschien was de roof van de Bibliotheca Palatina historisch beschouwd eigenlijk de redding van de bibliotheek, want ze ontsnapte op die manier aan de grote brand en verwoesting van Heidelberg in 1693 tijdens de Negenjarige Oorlog of de Paltse Successieoorlog.

Belangrijke werken:
Evangeliarium van Lorsch, ca.810
Anthologia Palatina, 10e eeuw
Codex Manesse, ca. 1300
Heidelberger Sachsenspiegel, begin14e eeuw
De rerum naturis, Rabanus Maurus, 1425