Onze kennis van de maatschappij is in de twintigste eeuw voor een belangrijk deel bepaald geweest door de grote tellingen van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Tot in de jaren zeventig kregen burgers en bedrijven daar van tijd tot tijd mee te maken. Zodoende waren die tellingen ten dele ook bepalend voor de beeldvorming in de maatschappij over het CBS. In de regel verzamelden tellers de gegevens. Dit betrof volkstellingen, beroepstellingen, woningtellingen, bedrijfstellingen, landbouwtellingen en economische basistellingen. Alleen de landbouwtellingen worden nog steeds voortgezet. Voor de overige tellingen zijn veelal alternatieven ontwikkeld, waaronder registertellingen, aangevuld met steekproefonderzoek.
Welke doelstellingen werden bij deze tellingen nagestreefd, wat werd er gevraagd, hoe werden de gegevens verzameld, verwerkt en gepubliceerd?
Was de geheimhouding gewaarborgd? Dit soort vragen komt in deze verhandeling over de onderzoeksmethodiek aan de orde. Hierbij wordt op systematische wijze een historisch overzicht gegeven van de ontwikkeling van deze methodiek in de twintigste eeuw. Op deze wijze voorziet de publicatie in de behoefte aan een systematische beschrijving van deze methodische aspecten, mede ontstaan door de digitalisering van de Volkstelling 1899 (zie www.volkstellingen.nl) en de plannen tot digitalisering van andere tellingen. Deze verhandeling bouwt voort op de beknopte methodologische bijdragen over de algemene tellingen in de publicatie Een eeuw statistieken, uitgegeven ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van het Centraal Bureau voor de Statistiek in 1999.
De auteurs hebben jarenlang ervaring met statistisch onderzoek van het Bureau. Behalve op onderzoek van archieven en literatuur stoelt hun beschrijving dan ook tevens op hun ervaring met de methodiek van statistisch onderzoek.