ISBN 3162452201 Vrij van inscripties e.d.

Hans-Georg Gadamer (Marburg, 11 februari 1900 - Heidelberg, 13 maart 2002) was een Duits filosoof.
Zijn vader was natuurwetenschapper met een aversie tegen de niet-natuurwetenschappen. Gadamer zelf volgde een studie klassieke talen, geschiedenis en kunstgeschiedenis. In 1938 werd hij hoogleraar filosofie te Leipzig. In 1960 publiceerde hij zijn hoofdwerk, Wahrheit und Methode. Grundzüge einer philosophischen Hermeneutik (Waarheid en methode. Omtrekken van een filosofische hermeneutiek).
Hij deed vooral onderzoek naar de aard van de geesteswetenschappen en het onderscheid met de natuurwetenschappen. Zijn inspirator was Friedrich Nietzsche, vooral vanwege het belang van kunst dat Nietzsche onderkent. Hij volgt echter niet Nietzsches vertwijfelde extremisme en verwerping van de wetenschap als zodanig.
Gadamers hermeneutiek steunt op Heideggers hermeneutische fenomenologie. De studie van Plato en Aristoteles heeft tevens een stempel gedrukt op Gadamers filosofie.
Volgens Gadamer is hermeneutiek het verstaan (Verstehen), begrijpen en interpreteren van menselijke en culturele levensuitingen.
Volgens hem bestaat er een spanning tussen methodologische en filosofische hermeneutiek doordat de waarheid die in het alledaagse en geesteswetenschappelijke verstaan is verkregen nooit met behulp van regels kan worden afgedwongen. Het streven naar methodologische regels voor het verstaan komt voort uit het feit dat de vertegenwoordigers van de methodologische hermeneutiek het geesteswetenschappelijke verstaan ten onrechte spiegelen aan het natuurwetenschappelijke ideaal van objectieve, langs methodische weg verkregen kennis.
Gadamers waarheidsbegrip
Volgens Gadamer is de grote verdienste van Friedrich Schleiermacher dat hij het verstaan heeft opgevat als een gesprek, maar hij heeft dit uitgangspunt niet consequent doorgevoerd. Verstaan vereist volgens Gadamer goede wil en openstaan voor de gesprekspartner. Het is niet, zoals Schleiermacher beweert, enkel objectieve reconstructie, maar een gedachtewisseling en integratie (zie horizonversmelting). Een werkelijk gesprek verandert beide partners, zowel de uitlegger als de tekst.
Net als bij Heidegger is bij Gadamer de hermeneutische cirkel (zie hermeneutiek) niet louter formeel, maar ontologisch. Dit betekent dat volgens Gadamer de waarheid in principe niet gekend kan worden. Schleiermacher en Dilthey hebben niet ingezien dat ook de interpreet al deel uitmaakt van deze cirkel.
Volgens Schleiermacher en Dilthey vormt de tijd een hindernis tussen de interpreet en het geïnterpreteerde. Volgens Gadamer (en ook Heidegger) maakt tijd het verstaan juist mogelijk. De tijdsafstand is productief doordat zij de beweging van de horizonversmelting mogelijk maakt, en daardoor ook het bestaan van nieuwe betekenissen, de werkingsgeschiedenis (Wirkungsgeschichte). De werkingsgeschiedenis toont de productieve uitwerking van de tijd op het verstaan. De werkingsgeschiedenis bepaalt wat als onderzoeksobject tevoorschijn komt.
Dit waarheidsbegrip onderscheidt zich van het correspondentiemodel van de waarheid. Ons eigen leven maakt deel uit van de werkingsgeschiedenis. De ontologische waarheid, de traditie waarvan ons eigen leven deel uitmaakt, gaat vooraf aan de onderscheiding tussen ware en onware uitspraken.
De ontologische waarheid is een proces van onthulling en verhulling. Nieuwe inzichten worden in de horizonversmelting geboren, oude gaan verloren. Verstaan is altijd een anders verstaan, nooit een beter verstaan.
Kennis is volgens Gadamer afhankelijk van de werkingsgeschiedenis; het verstaan wordt gedragen door een productief gebeuren (de werkingsgeschiedenis) en is niet beheersbaar door methodologische regels.
Een onbevooroordeeld (neutraal) verstaan is volgens Gadamer onmogelijk: iedere ervaringshorizon is per definitie beperkt en gekenmerkt door vooroordelen. Gadamer is overigens tegen de Verlichting, die het ideaal van onbevooroordeeld verstaan huldigt.
Op ieder moment van de werkingsgeschiedenis is volgens Gadamer slechts een gedeelte van de waarheid bereikbaar; integratie in het verstaan is nooit volledig.
Hermeneutische ethiek
Sinds Immanuel Kant wordt een onderscheid gemaakt tussen theoretische, praktische en esthetische vraagstukken. Gadamer accepteert deze scheiding niet. Wetenschap, kunst en moraal zijn volgens hem onscheidbaar. Hij sluit zich hiermee aan bij Dilthey, die de 'beleving' benadrukt versus de 'theoretische ervaring' van Kant. Gadamer gaat hierin nog verder dan Dilthey en plaatst de praktische dimensie centraal in de hermeneutiek.
Gadamer ziet het verstaan als een gesprek, geïnspireerd op de dialogen van Plato. In de ethiek laat hij zich beïnvloeden door de praktische filosofie van Aristoteles, waarvan het doel niet het verwerven van kennis is, maar het zedelijk handelen.
Het verstaan is volgens Gadamer in de eerste plaats praktisch in de aristotelische betekenis. De geesteswetenschappen zijn in de eerste plaats morele wetenschappen. Het verstaan geeft richting aan het menselijk handelen. In het verstaan staat de toepassing centraal, het verbindende begrip tussen verstaan en handelen is applicatie.
Applicatie houdt horizonversmelting in; het is het moment waarop het verstaan wordt toegepast. Tekst uit het verleden wordt nu uitgelegd en dient ook voor de toekomst. Doordat volgens Gadamer ieder verstaan een applicatief moment bezit, is in zijn visie alle verstaan mede op de toekomst gericht.
De applicatie bemiddelt tussen het algemene en het bijzondere; er is volgens Gadamer geen sprake van inductie. Iedere algemene wet wordt getoetst aan een concreet geval en een wet is eigenlijk leeg totdat ze toegepast wordt. In ons handelen kunnen we geen beroep doen op absolute waarden en normen die zich 'mechanisch' laten toepassen. We zijn aangewezen op voortdurende herinterpretatie van waarden en normen die ons uit de traditie worden overgeleverd. Normatieve uitspraken maken aldus deel uit van de werkingsgeschiedenis.
(Wikipedia)