Nieuwstaat.


Berlijn en Coventry hebben allebei een beroemd monument: het restant van een gebombardeerde oude kerk geflankeerd door een moderne. De christelijke kerken hebben de Tweede Wereldoorlog overleefd, is de symboliek.

Maar hoe hebben ze dat gedaan? Welke rol speelden ze tijdens de oorlog? In de totalitaire staten van Hitler, Stalin en Mussolini duldden vele kerkbestuurders de machthebbers en pasten zich aan, uit angst of uit overtuiging. Het christendom kent een geschiedenis van religieus antisemitisme. Toch waren er ook christenen die zich met hand en tand verzetten.

De massamoord op de joden, Roma en Sinti heeft de christelijke kerk diep geraakt en beschadigd. Nooit eerder verscheen een boek dat het christendom beschrijft in al zijn facetten op het moment dat het onder de immense druk van bezetting en terreur zijn ware aard moest tonen. Alle staten van Europa die bezet waren door Hitler of Stalin, worden hier geanalyseerd. Collaboratie en verzet, persoonlijke moed en zwijgend of actief verraad, katholiek, calvinistisch, luthers of oosters orthodox, het hele religieuze palet wordt geschilderd. Van de Oekraïne tot Noorwegen, van Italië tot Bulgarije, van Nederland tot Polen en Duitsland.

Dit meerstemmig en veelkleurig beeld van de rol van de kerk in Europa is een meesterproef van geschiedschrijving. Jan Bank schreef bijna tien jaar aan dit unieke standaardwerk, een magnum opus.